بیردۆزی ئۆراسیا، خەونەكەی دۆگین بەدیدێت؟

هیوا ئەحمەد

بیردۆزی ئۆرسیا كە ڕێگەی چوارەمیشی پێدەگوترێت فەیلەسوفی ڕووسی (ئەلیكسەندەر دۆگین) دایڕشتوە، دۆگین پێی وایە هەرسێ بیردۆزی پێشتر (كۆمۆنیزم، فاشیزم و نازیزم، لیبرالیزم)كۆتاییان هاتووە و توانای بەڕێوەبردنی جیهانیان نەماوە، هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كۆمۆنیزم كە (جەوهەری بیردۆزەكە مادییەتە و باسی یەكسانی دەكات) سەركەوتو نەبووە و هیچ كات ناتوانرێت ئەو جۆرە لە یەكسانی بچەسپێندرێت لە ناو كۆمەڵگەدا، بۆ ئەو مەبەستەش ڕووخانی یەكێتی سوڤێتیش وەك نمونە باس دەكات، دێتە سەر فاشییەت و نازییەت و دەڵێت ئەم بیرە گرنگی بە نەژادی مرۆڤ دەدات، كە خۆی لە بنەڕتدا لە دڵی ئەوروپاوە سەری هەڵدابوو و دوای جەنگی دووەمی جیهانی لە ناو چوو كەواتە ئەمیش نەیتوانی سەركەوتوو بێت، هەرچی ڕێگەی سێهەم (لیبرالیزم)ـە، ئەو ئاراستەیەی كە لە ئێستادا و لەلایەن ڕۆژئاواوە بە سەركرادایەتی ئەمەریكا جیهان بەڕێوە دەبات، بە بۆچوونی دۆگین ئەم بیردۆزە پێداگری لە سەر بابەتی فكری و گۆڕانكاری لە هەڵسوكەوت و پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكاندا دەكات و گرنگیی زۆر بە چاكسازیی سیاسی دەدات، بەڵام لە حەقیقەدا  تەنها دروشمە و ڕاست ناكات، هەروەها ئاماژە بەوەدەدات لە سایەی ئەم بیردۆزەیەدا سیاسەت بێ مۆراڵە و جیهان لە گێژاودایە، هەروەها دەڵێ پێویستە فریادڕەسێكیتر هەبێت تا وڵاتانی جیهان پەنای بۆ ببەن،  لە ئەگەری بوونی ڕێگەیەكی دیكەدا ڕووخانی خودی ڕۆژئاوا دەبێت بە پرسێكی حەتمی.

دۆگین لە بیردۆزی ئۆراسیادا دەڵێ پێویستە دەسەڵات لیبراڵی بێت و بەردەوام بێت لە چاكسازییە ئابوورییەكان و بازاڕ ئازاد بێت، وە گرنگی تەواو بە پیشەسازی و زانستی تەكنۆلۆژیا بدات، هەروەها دەڵێ ئابووری و تەكنۆلۆژیا هەیمەنەی دەوڵەتە و گرنگیدان بە كلتووری ڕەسەنی ڕووسی و  بە ئایینی ڕووسەكان (ئۆرتۆدۆسكی) بە زەروورەت دەزانێت بۆ ئەوەی گەلی ڕووس بتوانن خۆیان جیا بكەنەوە و بمێننەوە و لە ناو گەلانی دیكەدا نەتوێنەوە…، لێرەدا دەتوانین ئاماژە بەوە بكەین كە كرۆكی داواكاریی بیردۆزەكەی دۆگین بۆ چاكسازی ئابووری و بازاڕی ئازاد و گرنگیدان بە تەكنۆلۆژیا و هتد… زۆر نزیكە، یان كاریگەریی (دینك ژیۆپینگ)ی ڕابەری گەورەی چینییەكان بیرمەندی گەورەی سۆشیالیزمی چینی (ماویزم) ی لەسەرە،كە داوای چاك سازی ئابووری گرنگی دان بە تەنكۆلۆژیا و كرانەوەی جیهانی دەكاتەوە.

لە هەمانكات دۆگین هەنگاوە گەورەكانی ئابووریە گەورەكانی چین دەبینیت.لەئێستادا بە ئەنجامیش  جیهانی روی لە چین كردووە وەك گەورە زلهێزی ناوچەكە. لە ماوەی داهاتودا چین دەبێت بە جەمسەر.ئەگەر بێت و روسەكان یەكێتی ئۆراسیا دروست نەكەن،ئەوا چینیەكان لەڕێگەیە ئاورێشمیەوە یەكێتیەكی ئابوری جیهانی دروست دەكەن و ڕوسەكان پەراوێز دەخرێن. دۆگین لەبارەی پەراوێز كەوتنی ڕوسیاوە واقیعیانە بیردەكاتەوە  دەست دەخاتە سەر كێشە ئەزەلییەكەی ڕووسیا و دەڵێت: ” بابەتەكە پێویستیی سنووری ئاوییە و پێی وایە ململانێكە ئەوە نییە كێشەی نێوان سەرمایەداری و كۆمۆنیزم بێت”.

تائیرە بیردۆزێك بوو كە دەكرا وەك نووسینێك لە سەر كاغەز سەیر بكرێت، دیوی مەترسیدرای بابەتەكە ئەوەیە دۆگین تەنها بە نووسینی بیردۆزی ئۆراسیا قایل نەبوو وە كار لە سەر پراكتیزەكردنی نمونەی بیردۆزەكە كات، چونكە جووڵە سەربازی و دبلۆماسییەكانی پۆتین بەكرداركردنی بیردۆزی ئۆراسیایە و دۆگین و پۆتین هاوڕێی نزیكی یەكن. دۆگین دەڵێت: “شەڕی جەمسەرەكان هەر بەردەوام دەبێت تا ئەوكاتەی یەكێك لە جەمسەرەكان لەناو دەچێت، بۆ ئەوەی ڕووسیا بتوانێت خۆی بپارێزیت دەبێت دەستی بگاتە ئاوەگەرمەكان، ئیدی بەشەڕبێت یان بە ئاشتی، چونكە ڕووسیا ڕاستە خاكی وشكانیی زۆرە، بەڵام بە ئاسانی گەمارۆ دەدرێت، بەو پێیەی پێشتریش ئەمە لە سەردەمی قەیسەردا ڕوویداوە و بە تەواوی لە لایەن بەریتانیاوە گەمارۆدراوە، بۆ جێبەجێكردنی بیردۆزەكە پێویستی بە (جیۆپۆلەتیك) جوگرافیای سیاسییە، كە یەكێتییەكی گەورە دروست بكات لە خاك و نەتەوە، لە بەشێكی خاكی ئاسیا و ئەوروپا پێكبێت بۆ ئەوەی ڕووسیا سەركردایەتی بكات، وە هەنگاوی یەكەمیان ناوە بۆ داگیركردنی بەشی ڕۆژهەڵاتی ئۆكرانیا، كەپێشتریش دوورگەی قرمی داگیر كردبوو”، دۆگین هەروەها دەڵێت: “دەبێ هێڵی بەرگریی ڕووسیا لە خاكی سووریا بێت، بە رژدییش كار لە سەر ئەوەدەكات و نابێت بەرژەوەندیی توركیا و ئەوروپا یەكانگیر ببێت و، ئۆراسیا دەیەوێت توركیا بەشێك بێت لە یەكێتییەكەی، بەو پێیەی خاكی توركیا ستراتیژییە و عێراقیش لە ناو ئەو یەكێتییەدایە”.

ئەلیكسەندەر دۆگین بۆ بنیاتنانی یەكێیتی ئوراسیا دەڵێت پێویستە گرنگی بە كلتوری عەرەب و ئاینەكانیان  بدرێت لە ناویندا ئایینی ئیسلام، چونكە ئیسلام لە ئایینێك زیاترە، بەجۆرێك كە بابەتی سیاسی و ئابووری و پەیوەندیی كۆمەڵایەتی و سەرجەم سێكتەرەكانی ژیانی عەرەب، ئایین ڕۆڵی گەورەی تێیدا هەیە، دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگیرێت و كاریشی لە سەردەكرێت، بۆ ئەمەش پۆتین لە چەندین كۆبونە و بۆنەدا بە لێدوان سۆزی گەلانی ئیسلامیی بۆخۆی ڕاكێشاوە، كارێكیتریان وەرگێڕانی بوخاری بو بۆسەر زمانی ڕووسی و خۆشیان سپۆنسەری مەعنەوەیی كەناڵی جزیرەیان كرد كە بیكات بە هەڵای ئیعلامیی گەورە.

دەكرێت بڵێن بە شێوەیەكی گشتی ئەمە بیردۆزەی ئۆراسیا بوو، پێویستە ئاماژە بە دوو خاڵ بكەین لە سەر بیردۆزەكەی دۆگین

1-       ئایا ئۆراسایا دەتوانێت لیبرالیزم تێپەڕێنێت كە ڕەگ و ڕیشەی سەدان ساڵەی هەیە، جگە لەمەش لە سەركەوتنی وەها پرۆژەیەكدا دەبێت بە تەحەدییەكی گەورە لە بەردەم (سۆشیالیزمی)چین، كە هیزێكی گەورەی جیهانییە و بە توندی داكۆكی لە ڕێگە تایبەتەكەی خۆی دەكات، لە هەمان كاتدا هاوپەیمانیشن، لایەنێكی دیكەی بابەتەكە ئەوەیە كە ئایا دۆستە دێرینەكەیان كە ئێرانە، دەستبەرداری عێراق دەبێت بۆ ڕووسیا؟، لەسەروو ئەمانەشەوە توركیای ئەمڕۆ كە خۆی بە میراتگری خەلافەتی عوسمانی دەزانێت مل دەدات بۆ وەها یەكێتییەك كە خۆی براگەورە نەبێت؟، تەحەدییەكانی بەردەم بیردۆزەی ئۆراسیا زۆرن و ڕووسیاش یەكەم هەنگاوی بە شەڕ دەست پێكردووە، ناشیەوێت دەستبەرداری بێت، چونكە دۆڕاندی لەم جەنگەدا لێدانی دوا بزمارە لە تابووتی فراوانخوازییەكەی.

2-       ڕاستە بیردۆزەكە تایبەتە بە داهاتووی ڕووسیا، بەڵام ئایا لە داهاتوودا نابیت بە ئایدۆلوژیایەك وەك فاشزیمی مۆسۆلۆنی و نازییەتی هیتلەر و ماویەكانی ماوتسیتۆنگن و…..هتد، كە هەریەكێك لەم ئایدۆلۆژیانە بە هەزاران مرۆڤیان كرد بە قوربانی و هەندێك خەڵكیش تائێستا بە باوەڕی نەگۆڕەوە شەڕی بۆدەكەن و بە ڕاست و ڕەوانی دەبینن؟